ابن سینا
ابن سینا. ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، ملّقب به شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، ریاضیدان و منجّم، اهل بلخ و متولد بخارا، به سال 370 هجری و متوفی در همدان به سال 428.
در بخارا منطق، طب و ریاضیات را فرا گرفت و در هفده سالگی، نوح بن منصور سامانی را معالجه کرد و همین امر، موجب راه یافتن وی به کتابخانه ی سلطنتی امیر سامانی گردید که در آن جا از کتابهای کمیاب و گرانبهای موجود در آن عصر بهره ها می برد.
زندگی پر فراز و نشیبی داشت؛ هم به وزارت رسید، هم به زندان افتاد، و سرانجام در شهر همدان به بیماری در گذشت.
دو ریاضیدان بزرگ، ابونصر عراق و ابو ریحان بیرونی، با وی مرتبط بودند، و بنا بهگفته ی شاگردش، ابو عبید جوزجانی، در بعضی از کتابهای ریاضی، مواردی اضافه کرده و در حساب، خواص جدیدی به دست آورده است.
آثار ریاضی وی عبات است از:
1- اَرثِما طیقی یا حساب نظری.
2- اصول هندسه.
3- رساله در تحقیق زاویه.
4- رساله در تحقیق مبادی هندسه.
5- دانشنامه ی علائی در هندسه و هیأت و حساب.
| ابن هَیْثَم | |||||||||
| ابن هَیْثَم. ابوعلی حسن هیثم، فیزیکدان و ریاضیدان بصری مصری متولّد در حدود 354 در بصره و متوفی به سال 430. حلّ مسأله ی زیر یکی از کارهای معروف او است: « در صفحه ی دایره ای به مرکز O و به شعاع R ، دو نقطه ی ثابتA و B داده می شود. هرگاه دایره را به مثابه ی آیینه ای فرض کنیم، بر آن، نقطه ای چون M بیابید که شعاع نورانئی که از A خارج می شود، پس از منعکس شدن در نقطه ی M ، بر B بگذرد.» ابن هیثم این مسأله را با استفاده از یک معادله ی درجه ی چهارم و از تقاطع یک هذلولی متساوی القطرین و یک دایره حل کرده است. آثار مهم وی عبارت است از: 1-رساله فی مساحه المجسم المکافی. 2-مقله فی تربیع الدائره. 3-مقاله مستقصاه فی الاشکال الهلالیه. 4-خواص المثلث من جهه العهود. 5- القول المعروف بالغریب فی حساب المعاملات. 6- قول فی مساحه الکره. |
کاشانی
کاشانی. غیاث الدین جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی، ریاضیدان و منجّم مشهور ایرانی، متوفی به سال 832 .
ریاضیدانی عالیمقام، محاسبی ماهر، منجّمی زبر دست، مؤلفی توانا و مخترع آلات دقیق رصد بود. در حدود سال 824 به دعوت الغ بیک به سمرقند رفت و مدیر رصدخانه ی سمرقند شد.
از کارهای وی، تعیین عددpi با دقتی است که تقریباً تا 150 سال بعد در دنیا بی رقیب ماند. کار دیگرش محاسبه ی جیب یک درجه، با روشی بسیار جالب و بی سابقه است.
کار مهم دیگر کاشانی، اختراع کسرهای دهدهی به قیاس با کسرهای شصتگانی است، که هر چند سابقه اش به دو قرن و نیم پیش از کاشانی می رسد، وی نخستین کسی است که با صراحت کامل مدعی اختراع آنها شده است.
بعضی از آثار ریاضی کاشانی عبارت است از:
1-مفتاح الحساب، که به زبان عربی، و بسیار استادانه تألیف شده است، و بعضی یا تمام مطالب آن را به زبانهای فرانسوی، آلمانی، روسی و انگلیسی ترجمه کرده اند.
2-رساله ی محیطیّه، که به زبان عربی است و بعضی از ریاضیدانها و مورّخان مغرب زمین آن را شاهکار فن محاسبه نامیده اند.
3-رساله ی وتر و جیب.
4-زیج خاقانی در تکمیل زیج ایلخانی.
